Сегодня 23.04.2024
Казахстанское время 12:28
| Главная » Файлы » Биология, Валеология, Зоология, Анатомия, Медицина |
Қан кету
| 28.11.2011, 22:11 | |
|
Жоспар: 1)Қан кету дегеніміз не? 2) Жаралар және олардың асқынулары туралы түсінік. 3) Қан кетудіц түрлері жөне оларға сипаттама. Қан кету (лат. Haemorrhagia compensatio – қан кету, ағу) – қан кету. Қан кету деп қанның тканьдерде жиналуын айтады. Оның түрлері гематома, геморрагиялық сіңбе, қан сүйелері, петехия, экхимоздар. Қан тканьдерде жиналады деген ұғым бойынша қанның іге құйылуы, қанның кілегей қабықтарға құйылуы деп айтады. Дұрысында қан кілегей қабықтың астында, эпидермис астында жиналады. Жаралар және олардың асқынулары туралы түсінік Ядролык қарудың зақымдаушы факторлары өр түрлі жарақатты туғызады. Адам денесі, белгілі бір органы (мүшесі) немесе барлық ағзасы тіндерішң күшпен зақым-дануытдэа^атдепаталады(140-сурет), мысалы: согып алу, жаралар, сүйектердің сынуы, мидың шайқалуы жөне т.б. Терінің жамылғыш қабаты немесе шырышты қабықша тұтастығының бұзылуы жара деп аталады. Жаралар ластанған жөне таза болып келеді. Ядролық ошақтағы барлык жаралар ластанған болады. Жаралар беткі кабаттағы (терінің жоғарғы қабаты зақымданады) жөне терең (тері асты клеткасы, сіңірлер, терең орналаскан тіндер бұзылады) болуы мүмкін (140-сурет). Адам денесінің ішкі қуыстарына — кеуде, ітп жөне бас сүйегі ішіне еніл кеткен жаралар аса қауіпті больш саналады, ейткені бұл кезде белгілі бір ішкі орган закымдануы мүмкін. Жаралаушы кұрал түрі мен тіндердің бүзылуы сипатына байланысты жаралардың темендегідей түрлерін (141-сурет) ажыратуға болады: • кесілген (пышақпен, алмаспен, өйнек, шыны жарық- шақтарымен жаралану — жара шеті ажырап, катты қанайды); • шабылған (балтамен — сүйектер зақымдануы мүмкін); • — шаншылған, (түйрелген жаралар (пышақ, шеге, біз, қанжар, айыр, сүңгі-найзамен— кейде терең болуы мүмкін, ішкі органдар, мысалы, кеуде немесе іш қуысы зақымдануы ыкти- мал); • соғылған жөне т.б. Ядролық қаруларды қол- • Соғылган жара Оқ тиген ясара • данған жағдайда екіншілей (қайталанған) снарядтар (тас-тар, кірпіш, ағаш бұтақтары жөне т.б.) өрекеті өсерінен мылжаланған жөне жұлын-ған, соғылған жаралар көп кездеседі. Бұл жаралардың шеттері тегіс емес, кесілген болып келеді жөне айналасындағы тіндердің едөуір закымдануымен, канның аз кетуімен сипатталады. Жаралар ок тиген (оқтык, жарыкшақтық жөне т.б.), тесіп өткен (ок немесе жарықшақ тіндерді тесіл етіп, кірер жөне шығар тесік жасаса) немесе соқыр (ок немесе жарықшақ тіндерде қальш койса, яғни денеде жаттекті зат болады) болуы мүмкін. Оқ тиген жаралардың ерекшелігі — бұл кезде ірі кан тамырлары, нервтер, сүйек жөне буындар, ішкі куыстар (кеуде, іш, бас сүйегінің іші, буындар) жараланғанда енген (өткен) зақымданулар болады. Кейде аралас зақымданулар болуы мүмкін, яғни жаралар зақымданудың басқа түрлерімен (күйік, сөулелену ауруы жөне т.б.) кабаттасып келеді. Кез келген жаралану кезінде өр түрлі асқынулар болуы мүмкін. Қан тамырлары жараланса, нөтижесінде, міндетті түрде кан кету байқалады, ол кейде қатты болып, адам өміріне қауіп төндіруі мүмкін. Қатты қан кету кезінде жедел жүрек-қан айналым жеткіліксіздігі күшейіп, өлімге өкеп соқтьфуы ықтимал. Ауқымды закымданулар — жаралар, сыну, күйік кезінде зардап шегупгі шок деп аталатын ауыр жағдайға түсуі жиі кездеседі. Шок өте күшті ауырсыну тітіркендіргіштері, қан кету жөне баска да себептерге байланысты нерв жүйесінің козуы нөтижесінде пайда болады. Қан кетуден баска өрбір жара үшін ең кауіптісі — жараға микробтардың түсуімен байланысты туатын асқынулар мүмкіндігі. Микробтар жараға жаралану кезінде (алғашқы инфекция) немесе алғашқы көмек, ем көрсету кезінде асептика ережелерін бүзу (екіншілей қайталанған инфекция) салдарынан түседі. Бір жағдайларда ірің туғызатын ұшыну процесі дамуы мүмкін (іріңтекті микробтар стафилококтар, стрептококтар), ал кейде тілме ушығуы жүреді (қалшылдау, дене ыстығыньщ көтерілуі, жара айналасының қызаруы, оның шеттерінің тегіс еместігінің анық байпқалуы). Соғылған жөне мылжаланған тіндері бар жараларда жөне топырақ пен ластану кезінде газды гангрена туғызатын газды инфекция пайда болуы мүмкін (оттек жок жерде дамитын микробтардың көбеюінің, яғни анаэробты инфекцияның көрінісі — тіндердщ тез өлі еттене бастауы). Жараның инфекцияға ұшырауымен байланысты дамитын тағы бір кауіпті ауру — сіреспе (жараның сіреспе таяқшасы бар топырақпен ластануы). Клиникальщ тұрғыда сіреспе бұлшық еттердщ тырысьш қалуы, тыныс алу мен жүрек жұмысының бұзылуы, шайнау бұлшық еттердің қарысуы, тыныс алу мен кіші дөретке отырудың қиындығымен сипатталады. Соңғы екі жағдайда гангренаға жөне сіреспеге қарсы сарысу егу қолданылады. Жаралану кезіндегі алғашкы көмек көрсеткенде, қан кетуді токтату, жараны таңғышпен жабу, тыныш қалыпта үстау үшін дененің закымданған бөлігін иммобилизациялау (түрақтандыру) жүмыстарын жүргізу керек. Қанды уакытша токтату — алғашкы медициналык жөрдем керсету кезіндегі маңызды шаралардың бірі жөне қан кетудщ түріне байланысты оның төсілдері таңдалады. Қан кетудіц түрлері жөне оларға сипаттама Қан кету дегеніміз — зақымданған кан тамырынан канның қүйылуы (шығуы) цан кету деп аталады. Зақым-данған тамыр сипатына сөйкес (142-сурет): артериялык, веналык, капиллярлык жөне паренхиматозды қан кету деп бөлінеді. Артериядан қан кету ірі артерияньщ зақымдануы кезінде пайда болады. Ол жарадан ал қызыл түсті канның шапшып ағуымен сипатталады. Ірі артериялардың (сан, иық) зақымдануы зардап шегуші өміріне кауіп төндіреді. Венадан цан кету ірі вена тамырларының зақымдануы кезінде болады. Жарадан кою қызыл түсті қан үздіксіз жайлап ағады. Кейбір веналардың (мысалы, мойын) жаралануы кезінде олардьщ ішіне ауа кетіп қалса, зардап шегушінің өліміне өкеп соғатын ауа эмболиясы дамиды. Капиллярдан цан кету ұсақ қан тамырларының жара-лануы салдарынан пайда болады, оның ерекшелігі — жаранын жоғарғы бетінен кан ағады. Паренхиматозды органдардыц (бауыр, көк бауыр) зақым-дануыкезтде байқалады жөне ол көбіне аралас болып келеді. Қан ағу (құйылу) орньгаа байланысты кан кету: сыртқы (кан терінің жарасы мен шырышты қабыкшасы арқылы сыртқа ағады) жөне іттткі (қан тіндерге, орган немесе ішкі қуыстарға кұйылады) болып бөлінеді. Кейде олар кеуде немесе іш куысы жарапанған кезде аралас болуы мүмкін. Байқалу уакытына сөйкес қан кету: алғашқы (жаралан-ғаннан кейін бірден кан кету) жөне екіншілей (зақым-данғаннан соң бірнеше уақыттан кейін) болып бөлінеді. Капиллярлар мен кішкене тамырлардан кеткен қан таяу арада зақымданған тамыр маңында, егер қанның ұю дөрежесі төмен болмаса (сөуле ауруы — гемофилия), қанның қоюлануы нөтижесінде өзі тоқтауы мүмкін (канқатпа— қанның ұюы нөтижесінде). Қан кеп кеткен жағдайда қолма-кол өрекет жасалады. Мұрыннан қан кету – көп жағдайда тұмау кезінде мұрынға тамызатын сұйықтарды шектен тыс пайдаланудың әсерінен болып жатады. Себебі дәрі әсерінен мұрынның шырышты қабығы кеуіп кетеді. Мұндай жағдайда сіз аскорбин қышқылы мен аскорутин дәрумендерін қабылдаңыз. Сонымен қатар жатардың алдында зәйтүн немесе шырғанақ майына (облепиховое масло) шыланған мақтаны мұрыныңызға тығып жатыңыз. Егерде балаңыздың мұрынынан қан кетсе: Бала орындықта отырса, басын сәл еңкейтіңіз. Әйтпесе баланың ауызына қан кетіп, оны жұтып қоюы мүмкін. Бұл қауіпті жағдай. Егер бала төсекте жатқан болса, оны бір жақ қырымен жатқызып, басын төмен түсіріңіз. Қан кету кезінде сіңбіруге немесе мұрынды орамалмен қысып, жатып алуға болмайды. Дәке не матаны шиыршықтап алып, ақырындап мұрын қуысына тығып қойыңыз. Сондай-ақ мұрынды шұқуға болмайды, себебі қан кету одан әрі күшеюі мүмкін. Басы мен маңдайына суық суға шыланған орамал қойыңыз. Сондай-ақ желке тұсына да қою қажет. Бұл әрекеттер қан ағуды баяулатады. Сондай-ақ мұрынға 1-2 тамшы лимон шырынын тамызу арқылы қан кетуді тоқтатуға болады. Егер қан кету 10 минуттан артық жалғасса, дереу жедел жәрдемге хабарласып, дәрігер шақыртқаныңыз жөн. Қан қысымы бар адамдарда мұрыннан қан кету жиі байқалады. Егерде еш себепсіз балаңыздың мұрынынан үнемі қан кететін болса, ол қандай да бір аурудың белгісі болуы мүмкін. Сондықтан дәрігерлік тексерістен өткізгеніңіз артық болмас. Қан кету кезінде ең алдымен, қандай қан тамырлары – күретамыр, артерия, капиллярлар зақымданғанын біліп алу қажет. Осыған байланысты алғашқы жәрдем көрсетіледі. Артерия зақымданған кезде қан ақшыл қызғылт түсті болады және жарадан атқылайды. Артерия қаны жүректен периферияға түсетіндіктен, қан ағуын зақымданған жерден жоғары жердегі тамырды басу қажет. Артерияны сүйекке қатты қысу арқылы қысуға болады. Егер қан кету иықтың, иық маңының және қолдың орташа және төменгі үштен бір бөлігіндегі жарадан болса, иық артериясын басу қажет, егер қан кету иық буындары, қолтық асты, бұғана аймағындағы жарадан кетсе, онда бұғана немесе ұйқы артериясын басу қажет. Егер аяқ жақтан қан кетсе, онда жамбас артериясын басады. Артериалды қан кету кезіндегі жәрдем Саусақпен басу. Қан кетуді тез тоқтату үшін саусақпен артерияны сүйекке басу қажет немесе егер жамбас артериясы болса – онда жұмырдықпен басу қажет. Бірақ Сізге осылай саусақпен ұзақ басып тұра алмайсыз, сондықтан Сіз артерияны саусақпен ұстап тұрған кезде, біреу резеңке артериалды жгут, мәрлі және мақтаны әкелуі тиіс. Артериалды жгут салу. Саусақпен басқан жерге астына мәрлі мен мақтаны салып, артериалды жгуттардың бірнеше турын салуға болады. Жгутты дұрыс салу туралы жарадан қан кетуінің тоқтауы куәландырады (тартылған жгуттың бірінші турынан кейін) және жгут салған орыннан төменгі жерде тамыр соғуының болмауы. Әлсіз салынған жгут қан кетуін күшейтеді. Егер Сіз жгутпен ұйқы артериясын бассаңыз, онда жгуттың астына пациентті тұншықтырмау үшін және трахеяны баспау міндетті түрде азылмаған бинтті салыңыз. Жгут жаздың күні 2 сағаттан артық емес, ал қыста 1 сағаттан артық емес салыну керек, сондықтан жгут салған уақыт көрсетілген хатты салу қажет. Осыдан кейін пациентті ауруханаға жеткізу керек, сондай-ақ жгут салынған дене бөлігі киіммен жабылған болуы тиіс. Аяқ-қолды бүгу тәсілі, егер артериалды қан кетуі ачқ-қолдың сынығынан болмаса қолданылады. Қол мен иық маңының ішкі жағынан қан кеткен кезде бинт салады, қолды білек буынына дейін бұрады және оны бинт арқылы осындай жағдайда иыққа байлап қояды. Иық және қолтық маңынан қан кеткенде қолды барынша арқаға апарады және білек буынында бүгеді. Қол-аяқты бинт арқылы қатайтады. Аяқтан қан кеткен кезде бинтті тізенің астына салып, аяқты тізеге дейін бүгеді және оны жамбасқа бекітеді. Жамбастан қан кеткен кезде аяқты бүгеді және тізі мен жамбас буындарында да бүгеді. Шап аумағында мақтадан немесе киімнен үлкен және тығыз кесек салады. Күретамырдан қан кету белгілері Егер қан қара түсті болса және жарадан ақырын немесе әлсіз тамыр соғулы ағынмен ақса, Сіздің пациентіңізде күретамырдан қан кетуі болған. Ірі күре тамырдан қан кетуі (жамбас, бұғана астыр, бұғау) қанды тез жоғалтудан науқас өміріне қауіп, сондай-ақ ауа эмболиясына келтіреді. Тамырлардың жарақатынан басқа күретамырдан қан кетуі мұрынның шырышты қабыршағында қан тамырларының жарылуынан немесе аяқтың варикоз тамырларының жарылуынан мүмкін. Асперинді ішкеннен және артериалды қысымның жоғарлауынан мұрыннан қан кетуі ұзақ уақыт тоқтамауы мүмкін немесе науқасты ауруханаға жеткізуді талап етеді. Кез-келген күретамыр қан кетулері кезіндегі алғашқы жәрдем басып тұратын таңбаны салуда, суықты және жоғары көтеріп қоюды талап етеді. Күретамырдан қан кету кезіндегі көмек Басып тұратын таңбаны салу және суықпен әсер ету. Басып тұратын таңбаны жарадан төмен салады, өйткені күретамыр қаны периферия тамырларынан жүрекке қарай көтеріледі. Осындай басып тұратын таңба бірнеше сстерильденген мәрліден немесе ағытылмаған бинттен тұрады, онда жгут немесе эластикалық бинт салынады. Күретамыр жгутын дұрыс салу туралы қан тоқтауы, бірақ басқан орыннан төмен тамыр соғуы куәландырады. Бинттен жоғары қан ағу көзіне мұз оралған киімді немесе сумен толтырыған грелканы салу қажет. 30-40 минуттан кейін суықты 10 минутқа алып тастауды ұмытпаңыз, өйткені осы аймақтағы жалпы қан айналымын қалпына келтіру қжает. Егер қан кетуі аяқ-қолдан болса, онда оны жоғары көтеру қажет.Мұрыннан қан кеткен кезде оның ортасынан қысу керек, алдын ала мұрын қуысына сутек тотығымен 3 % малынған мақтаны салу қажет. Мұрын қырына немесе желкеге 3-4 минутқа арасында 3-4 минут үзіліспен қан тоқтағанша дейін суық басыңыз. Басты артқа қоюдың қажеті жоқ, сондықтан қан өңештің атрқы қабырғасынан ағады. Капиллярлық қан кету белгілері Жараның барлық жерінен ақырын қан кетуі – капиллярлық қан кетудің көрсеткіші. Осындай кішкентай жара кезінде, бұндай қанды тоқтау, егер науқас қанының дұрыс ұйымауынан (гемофилия) үлкен қиындық тудырады. Капиллярлық қан кету кезінде көмек Басып тұратын таңбаны салыңыз. Егер Сіздің қобдишаңызда губка болса, оны жараға салу қажет, одан кейін басып тұратын таңбаны жасау керек. Егер ондай губка болмаса, онда жараға бірнеше қабат мәрліні салады, ол басып тұратын таңбаны қадағалайды. Егер жара аяқ-қолда болған жағдайда, оған жоғары жағдай жасау керек және қалыпты жағдай мен суықты (мұзбен) қамтамасыз ету қажет. Жарақат алған кездегі алғашқы көмектер: 1. Жарақат: соғылған жер, сынықтар, буын шығу Жарақат кезінде ауыртпайтын дәрілерді (анальгин) береді, аяқ-қолдарды иммобильдейді (таңғыш қалақпен, қолда бар құралдармен немесе қолды денеге, аяқты аяққа байлайды), жарақаттанған жерге суық салады. 2. Жаралар және қан кету Артериалды қан кету кезінде (алқызыл қан, тамыр соғылатын ағыммен ағады) – жарадан жоғары бұрау салады, бұрауды салған уақыты көрсетілген қағазды қалдырады, жараға таңғыш салу. Аяқ-қолдарды иммобильдейді, науқасқа ауыртпайтын дәрілерді (анальгин) береді. Күре тамырдан қан кеткен кезде (қара қаннан тамыр соқпайды) – стерилденген салфетканы жараға салады және бинтпен қысатын таңғыш салады. Капилляр тамырларына қан кеткен кезде – стерилденген салфетканы жараға салады, ауыртпайтын дәрілерді (анальгин) береді. Кішкентай жаралар мен терісі сыдырылған жерлерді бриллиант жасылдың, йод немесе сутек тотығының ертіндісімен өңдеу керек, бактерицидті пластырьмен жапсыру қажет. 3. Күйіктер Үлкен күйіктер кезінде стерилденген таңбаны салу қажет, ауыртпайтын дәрілерді (анальгин) береді. Бір стақан сілті суын ішеді. 4. Жүректің түйілуі Жүрек түйілген кезде тілдің астына нитроглицерин немесе валидолдың бір таблеткасын салу қажет немесе 50 мл суда корвалолдың 15-20 тамшысын ішу қажет. 5. Талып қалу Талып қалған кезде науқасты жерге жатқызып, аяғын көтеріп, мақтаға мұсатыр спиртін құйып иіскетуге беріңіз. 6. Стрестік реакциялар Стрестік реакциялар кезінде 50 мл суда корвалолдың 30 тамшысын араластырып, науқасқа сумен жұтуға беру керек. 7. Жүрек – өкпе реанимациясы Жүрек – өкпе реанимациясы науқаста есі, тынысы және ұйқы артериясында тамыр соғуы болмаған кезде медициналық қызметкер келгенше дейін немесе тыныс мен тамыр соғуы қалпына келгенше дейін жүрекке тура емес массаж және «ауыздан ауызға» жасанды тыныс беру жолымен жасау керек. 8. Улану Уланған кезде асқазанды жуу қажет. Активтелген көмірдің 2-3 таблеткасын беру қажет. 9. Көздің зақымдануы Көзге бөтен денелердің және заттардың тиюі немесе көз зақымданған кезде көзді сумен жуып, натрий сульфацилінің 2-3 тамшысын тамызыңыз. Қан кету ауыр жарақаттардың әсерінен болады.Сондықтанда өмірдегі ауыр жағдайлардан жол таба білу керек.Жарақат алмау керек.Жарақат алған жағдайда алғашқы көмек көрсету керек. Пайдаланылған әдебиеттер: 1)Патологиялық анотомия терминдерінің, орысша – латынша – қазақша түсініктеме сөздігі.- Ақтөбе. ISBN 9965-437-40-8 2)Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9 | |
| Просмотров: 9203 | Загрузок: 0 | Комментарии: 1 | Рейтинг: 0.0/0 | |
| Всего комментариев: 1 | |
|
| |
Поиск
Меню
Категории раздела
Статистика
Онлайн всего: 1
Гостей: 1
Пользователей: 0
Самые скачиваемые рефераты
Случайные рефераты
| |||||||||||||||||||||||||||||||||